به نام خدا
مفهوم عبادت و عبودیت در قرآن و روایات
استاد مربوطه: خانم فرضعلی
ارایه دهنده:خدیجه خرمی
دانشکده الهیات- قرآن و حدیث
ورودی89
 مفهوم عبادت و عبودیت
1-خضوع یا نهایت خضوع(اسراء آیه 23)
وَ قَضی رَبُّکَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیَّاهُ وَ بِالْوالِدَیْنِ إِحْساناً»
2-اطاعت و فرمان برداری(نساء آیه 64)
«وَمَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلاَّ لِیُطَاعَ بِإِذْنِ اللّهِ»
3-تاله(پرستش همراه تقدیس) الیس الله به کاف عبده
مفهوم اصلی عبادت خضوع و خشوع همراه با نوعی تقدس و اعتقاد به خداوند می باشد. واگر خضوع همراه با پرستش نباشد مثلا در برابر انسانی خضوع کند مصداق ادب و احترام است نه عبادت.

عبادت جامع مفاهیم تاله و اطاعت و خضوع است.
واژه عبودیت نیز همان معانی عبادت را دارد با این تفاوت که لفظ عبادت در مورد خدا به کار می رود و لفظ عبودیت در مورد انسان . عبادت از مقوله فعل و عمل است که انسان انجام می دهد برای رسیدن به خدا اما عبودیت «صفت»است که انسان به آن متصف می شود.
عبودیت به معنای بندگی بردگی مملوکیت و ... است که اگر به خدا انتساب پیدا کند می شود عباد الرحمن و اگر به غیر خدا باشد می شود عبید الدنیا و می توان گفت عبادت لازمه عبودیت است و از آن قابل تفکیک نیست .
عبادت مقام بزرگی است و کسی که به مقام عبودیت می رسد به اوج مقامات انسانی نایل شده است خداوند هنگامی که حضرت رسول صلی الله را به معراج می برند ایشان را با کلمه عبد توصیف می کند.
«سُبْحَانَ الَّذِی أَسْرَى بِعَبْدِهِ لَیْلاً مِّنَ الْمَسْجِدِ الاقصی»
فخر راضی می گوید: عبودیت از رسالت هم بالاتر است زیرا با عبودیت انسان از خلق منصرف شده و به سوی خالق متوجه می شود ولی در رسالت پیامبر از خالق به سوی خلق منصرف می گردد همچنین امورعبد را خداوند اصلاح می کند در حالی که رسول باید امور مردم را اصلاح نماید.
ما نیز در نماز پیامبر را ابتدا بر عبودیت و سپس بر رسالت توصیف می کنیم.
 و أشهد أنّ محمّداً عبده و رسوله
جایگاه عبادت وعبودیت در ادیان الهی:
عبادت و عبودیت در ادیان الهی جایگاه مهم و اساسی دارد و جزء تفکیک ناپذیر مذهب است. همان طور که توحید رکن دین در وجه سلوکی آن است. در واقع دین حقیقی بدون عبادت و پرستش وجود ندارد. مهمترین مسئله اساسی دعوت همه پیامبران گسترش عبودیت در میان مردم و پرهیز آنان از عبادت غیر خداست.  به راستی در میان هر امتی پیامبری برانگیختیم که خدا را عبادت کنید و از طاغوت بپرهیزید.
حضرت علی (ع) نمونه اعلای عبادت و عبودیت و در واقع مصداق روشن انسان کامل است .
اوج عبودیت حضرت در زمینه ها و مناجات های ایشان دیده می شود  مولای من مولای من تو مالکی و من مملوک و آیا مملوک را جز مالک رحم می کند ؟ مولای من مولای من تو زنده ای و من مرده آیا مرده را جز زنده رحم می کند؟
امیر المومنین از نظر کمی«عبادت ترین» و از نظر کیفی «بهترین عبادت کنندگان» است.
امام زین العابدین درباره عبادت جدش با شگفتی می فرماید «چه کسی طاقت عبادت علی را دارد ؟»
حضرت علی (ع) چنان در عبادت و عبودیت پروردگار فرو رفته است که خود سوژه عبادت گشته ویاد و ذکر فضایل و مناقب ایشان و حتی نگاه کردن ته ایشان عبادت است.(النظر الی علی عبادة) رسول اکرم.
انگیزه های عبادت:
اگر چه نشان عبودیت خداوند بر هر کس و همه چیز زده شده (با عبودیت فراگیر) إِن کُلُّ مَن فِی السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ إِلَّا آتِی الرَّحْمَنِ عَبْدًا سوره مریم آیه 93 ولی پرستش اختیاری خداوند ویژه انسان است.
و از آنجا که عبادت عملی اختیاری است و هر کار اختیاری اتگیزه ای می خواهد می توان انگیزه های عبادت خداوند را در سه چیز بیان کرد:
1-عبادت به امید بهشت  سوره نساء آیه 13(عبادت تاجران): وَمَن یُطِعِ اللّهَ وَرَسُولَهُ یُدْخِلْهُ جَنَّاتٍ تَجْرِی مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ...
2- عبادت از ترس جهنم  سوره انسان آیه 10(عبادت بردگان): انا تخافُ من ربِّنا یومًا عبوسًا قمطریرًا
3- عبادت خداوند از این جهت که خداوند شایسته عبادت است (عبادت آزادگان) و تنها بندگان مخلص خداوند به این مرحله از معرفت می رسند آنان حتی اگر خداوند بهشت و جهنم را هم نمی آفرید باز هم خدا را عبادت می کردند.
«الهی ما عبدتک طمعا خبتنگ و لا خوفا من نارک وجدتک اهلا للعبادت فعبدتک » حضرت علی (ع)
دستاوردهای عبودیت:
همه ارزش ها در واقع نوعی دستاورد عبودیت محسوب می شوند یکی از مهمتری آنان «آزادگی» است زیرا لازمه عبد خدا شدن رهایی از عبودیت دیگران است .عبودیت مال و مقام و شهرت و حتی انسان های دیگر.
«توکل» از دیگر دستاورد های عبودیت است اعتماد به ربوبیت خداوند از آن جهت است که خداوند به مقتضای رحمانیش بهترین سرنوشت را برای عبد رقم می زند و آنچه خیر اوست برای او پیش می آورد. خود این اعتماد باعث افزایش عنایت و رخمت خداوند می شود.حضرت علی (ع) می فرماید: کسی که بر خدا توکل کند خدا او را کفایت می کند.
«شرح صدر و افزایش ظرفیت روحی»  یکی دیگر از نتایج عبودیت است که باعث می شود مشکلات برای او تحمل پذیر شود و گاهی نشاط و توان او را افزایش می دهد قرآن درباره مومنانی که مورد تحدید واقع شده اند می فرماید: آنان نه تنها از تهدید دشمنان نترسیدند که بر ایمانشان افزودند و گفتند: خدا ما را بس است و خدا نیکو حمایتگری است و یا لا خوف علیهم و لا هم یحزنون.
چرا عبادت؟
انسان دارای دو بعد جسمی و روحی است . همانطور که بدن ما برای زنده ماندن نیاز به یک سری امور حیاتی و حمچنین مراقبت های ویژه دارد تا سالم و تندرست بماند از جمله (ورزش ،غذای مناسب ،مکان مناسب و خواب) روح ما هم دقیقا به چنین مراقبت هایی احتساج دارد.
 حضرت علی (ع) از عبادت تعبیر به غذای روح نمودهاند قرآن کریم هدف از خلقت انسان را عبادت بیان کرده است و می فرماید: وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیَعْبُدُونِ بنابر این عبادت برای انسان یک نیاز روحی و یک ضرورت تکاملی و در عین حال هماهنگی با آفرینش است.
عبادت در واقع ارتباط انسان با خداست و این رابطه برقرار کردن انسان با معبود خود در هر مکانی ممکن و میسر است .
قرآن می فرماید: وَإِذَا سَأَلَکَ عِبَادِی عَنِّی فَإِنِّی قَرِیبٌ أُجِیبُ دَعْوَةَ الدَّاعِ إِذَا دَعَانِ و چون بندگانم از تو در باره من سوال کنند من نزدیکم و دعای دعا کننده را اجابت می کنم .
عبادت یعنی عملی که با نیت الهی صورت گیرد پس عبادت تشکیل شده است از:نیت «النیت اساس العمل» و عمل.
عبادت یک نوع فعالیت و عمل است این فعالیت ممکن است بدنی و ضاهری باشد مثل نمکاز و حج و صدقه و ممکن است قلبی و درونی باشد مثل تفکر و توکل به خدا .
نیت باید خالص و پاک باشد و هر گونه انگیزه غیر خدایی به صورت ریا عمل را ساقط می کند اخلاص معیار عبادت است و ریا علاوه بر اینکه عبادت را باطل می کند خود یک عمل حرام است زیرا ریا شرک است .
حضرت علی (ع) می فرماید ایمان به گفتار با زبان است و عمل با اعضا بنا بر این سخن بعضی صوفیان مبنی بر اینکه عبادت در مرحله فنا و وصال از انسان ساقط می شود یک سخن انحرافی و ضد عرفان علوی است قرآن می فرماید خدا را عبادت کن تا مرگ سراغ تو بیاید: وَ اعْبُدْ رَبَّکَ حَتَّى یَأْتِیَکَ الْیَقِینُ.
اسلام برای عبادت گستره وسیعی قائل است و در تمام جنبه های زندگی فردی و اجتماعی نفوز دارد حتی در دنیایی ترین امور زندگی مثل خوردن و خوابیدن از این روست که حضرت رسول صلی الله می فرمایند: در هر چیز نیت الهی داشته باش حتی در خوردن و خوابیدن.
عبادت عملی 2 نوع است عبادت :
   فردی  باطنی     اجتماعی ظاهری
پیروان بسیاری از ادیان بر این باورند که چون عبادت رابطه انسان با خداست پس یک امر شخصی و خصوصی است و شایسته است که در گوشه غریب و تنهایی انجام شود انزواطلبی و مردم گریزی شیوه بسیاری از عابدان در طول تاریخ است. حتی این شیوه در میان مسلمانان تخت عنوان تصوف و صوفی گری وجود داشته است. رهبانیت یعنی انزوا گرایی برای خود بازی و عبادت شیوه رایج پیروان مسیحیت بود و اسلام برخورد قاطع و روشنی با این شیوه کرد «لا رهبانیة فی الدین» بخش عمده ای از عبادت ها در اسلام جنبه اجتماعی دارد مانند نماز جماعت حج زکات خمس حتی دعا که یکی از خصوصی ترین عبادت هاست به نوعی از این جنبه خالی نیست مثل دعای باران.
اسلام تاکید دارد که برخی عبادت ها آشکار و علنی انجام می شود زیرا جنبه اجتماعی آن قوی تر است و بهره مندی از آثار و فواید آن در گرو آشکار و با شکوه برگزار کردن آن است حساسیت حضرت علی (ع) بر نماز جمعه و جماعت به خاطر همین نکته است مثلا در باره فلسفه نماز جماعت چنین بیان شد
برای آن نماز جماعت قرار داده شد که اسلام و توخید و عبادت خود آشکار باشد تا حجتی بر مردم شرق و غرب باشد به علاوه نماز جماعت عامل همیاری مردم در نیکی و تقوی و بازدارنده آنان از بسیاری از گناهان است.