نسبت دین تطبیقی با الهیات و کلام

 این رشته از دو جهت کاملاً با کلام یا الهیات یا علوم دینی بمعنی سنّتی متمایز است    :

1. علمی بودن    

 الهیات یا علوم دینی همواره نگاه درونی به خود دارد بدین معنا که در تمامیتش یک پدیده اجتماعی- فرهنگی و بشری تلقی نمی‌شود؛ بلکه برعکس، منشأ آسمانی و فرابشری دارد حقیقت تامّه را در قالب دستورات و اعتقادات نشان می‌دهد و دیگران را بدان فرا می‌خواند ... از این رو می‌توان عناصری در آن یافت که با عقلانیت بشر - لااقل به معنی مدرن کلمه – سازگار نباشد. الهیات یا علوم دینی حتی وقتی به تبیین دین می‌پردازد، تبیین علمی نمی‌کند بلکه بیان می‌کند؛ زیرا همواره خود بخشی از آن چیزی است که آن را بیان می‌کند به عبارت دیگر عقلانیت در خدمت تعمیم و وضوح آموزه‌های دینی است، بنابراین الهیات یا علوم دینی به معنی جدید کلمه علم نیستند.[10] در حالی که دین تطبیقی یا همان دانش ادیان، یک رشته علمی محسوب می‌شود و دانشی بشری بوده و آموزه‌های آن باید تابع همه قوانین منطقی و علمی باشد. ولی الهیات و علوم دینی، علم به معنای جدید محسوب نمی‌شوند؛ چرا که با ملاک‌های جدید امروز، علم به دانشی می‌گویند که پدیده‌ای بشری بوده و با قوانین علمی سازگاری داشته و از قواعد علمی و منطقی تبعیت نماید. در حالی که چنین نبوده و علوم دینی پدیده‌ای آسمانی و فرابشری تلقی می گردند که خود دارای قواعد و زبان مخصوص به خود می‌باشد    .

2. زبان    

 زبان الهیات بیانی است نه تبیینی ... زبان الهیات همان زبان دین است نه درباره دین... الهیات یا کلام با خدایی که فراسوی این دنیا و انسان است، سخن می¬گوید، درحالی که مطالعات دینی جدید تکیه بر خدایی فراتر از عالم نمی¬کند. بنابراین زبان الهیات یا کلام سنتی زبان تمثیلی و مبتنی بر وحی است ولی مطالعات دینی جدید زبانی مشابه زبان علوم اجتماعی دارد و دین را همچون اسطوره و خرافه در بستر تاریخی-اجتماعی مورد مطالعه قرار می¬دهد نه همچون وحی آسمانی.[11] به بیان دیگر الهیات گزاره¬هائی را به عنوان حقایق موجود در عالم هستی، بیان می¬دارد از خداوند و موجودات مجردی سخن می¬راند که فراتر از دنیا و عالم مادی است و پیرو و محکوم به قوانین مادی نبوده و با هیچ یک از قواعد مادی قابل توجیه نمی¬باشد؛ و نیز مجموعه مناسک و اعمالی را به انسان توصیه می¬کند تا در زندگی این جهانی به کار ببندد؛ در حالی که مطالعات دینی جدید، از گزاره¬هائی حکایت می ¬کند که ملت¬های گوناگون بدان اعتقاد دارند و مناسک و آئین¬هائی را گزارش می¬دهد که ملت¬های مختلف به اجرا در می¬آورند و گاهی اوقات به حالت¬هائی خاص نائل می گردند. مطالعات دینی جدید، اعتقادات و مناسک و حالت¬های خاص اهل یک دین را گزارش کرده و به توصیف آن می¬پردازد و گاهی اوقات به بررسی و تبیین این عقاید و مناسک و اعمال می¬پردازد، اما رویکرد دین و الهیات در ایمان به حقایق، و مناسک و اعمال، دستوری می¬باشد و به پیروانش نسخه می¬پیچد که باید چنین باشند و به حقایقی ایمان بیاورند و برخی اعمال خاص را انجام دهند و برخی کارهائی را انجام ندهند. البته در برخی موارد وجود حقایقی هم از طرف دین و کتب دینی گزارش و توصیف می¬گردد    .

شاخه های دانش دین‌شناسی تطبیقی

    دین‌شناسی تطبیقی به شاخه‌های متعددی مانند جامعه‌شناسی دین، روانشناسی دین، پدیدارشناسی دین، فلسفه دین، باستان شناسی دین، تقسیم شده است، مطالعات این علم، بیشتر برگرفته از رشته‌های زبان‌شناسی، تاریخ، قوم‌شناسی، مردم‌شناسی، و بسیاری از رشته‌های دیگر علوم انسانی و علوم اجتماعی است.[12 ]

________________________________________

[1]. همتی، همایون، شناخت دانش ادیان، ص 44

[2]. همتی، همایون، دین شناسی تطبیقی و عرفان، انتشارات آوای نور، تهران، 1375، ص 6.

[3]. شناخت دانش ادیان ص 79؛ و لویی رردن، دین تطبیقی، پیدایش و رشد آن، ادینبورگ 1905، ص 11.

[4]. اریک شاپ، مقاله دین تطبیقی، ترجمه همایون همتی، شناخت دانش ادیان، تهران 1379، انتشارات نقش جهان، ص 79؛ ر. ک: اریک شاپ، مقاله Comparative Religion، دایرة المعارف دین، ویراسته میرچا الیاده.

 [4]. همتی، همایون، دین شناسی تطبیقی و عرفان، ص 5.

[6] . F. Max Muller (1823-1900)

[7] . همان ص 42.

[8] . همایون همتی، شناخت دانش ادیان، ص 16.

[9]. همتی، همایون، دین شناسی تطبیقی و عرفان، انتشارات آوای نور، تهران 1375، ص 6.

[10]. خاتمی، محمود، پدیدار شناسی دین، پژوهشگاه فرهنگ و اندیش? اسلامی، قم، 1382، صص 23 ـ 14.

[11] . همان، صص 23 ـ 14.

[12] . همایون همتی، دین شناسی تطبیقی و عرفان، ص 5.